Ecotopen en vegetatiestructuur

Een ecotoop is een ecomorfologische, karteerbare eenheid. Het ecotopenstelsel is ingedeeld aan de hand van de criteria hoogte/diepte, stroomsnelheid, droogvalduur, zoutgehalte en sedimentsamenstelling. Met de ecotopenindeling worden graduele overgangen in deze variabelen omgezet naar discrete, karteerbare eenheden. Veranderingen in voor de ecologie relevante veranderingen in stroomsnelheid etc. worden zo eenduidig kwantificeerbaar en te gebruiken voor verkenningen, planstudies en evaluaties van aanleg en beheer.

Inhoud:

Informatiebehoefte

Internationale afspraken

Kaders worden gevormd door internationale afspraken en richtlijnen, zoals de Kaderrichtlijn Water(KRW), de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM) en OSPAR. Voor de berekening van de EKR van rivieren (R8: (potentieel) areaal biezen) en verscheidene meer-typen ((potentieel) areaal rietvegetatie) worden (in de toekomst[1]) ecotopenkarteringen gebruikt. Daarbij wordt het potentieel begroeibare areaal en het daadwerkelijk begroeide areaal (km) vergeleken. Voorlopig is het onderscheid tussen biezen en riet niet te maken op luchtfoto’s. Tot die tijd worden deze in het veld ingetekend op de kaart.

Beheer rijkswateren

In het beheer van de rijkswateren zijn de gegevens van de ecotopenkartering nodig voor de vegetatielegger en projecten voor de planvorming zoals Moneos Westerschelde, Zandhonger Oosterschelde en kustsuppleties.

Daarnaast zijn er afspraken gemaakt in de riviercommissies om de gegevens die voor de KRW en KRM worden verzameld te rapporteren en met elkaar uit te wisselen. Die afspraken behelzen geen extra monitoring.

De ecotopenkaart vormt de basis voor het maken van kaarten van Ecologisch Relevant Areaal. Dat is areaal dat geschikt is voor de KRW-maatlatten bodemdieren, vissen of waterplanten. Ook worden de data gebruikt voor toetsen van KRW-vergunningaanvragen. Een andere afnemer is de Vegetatielegger, onderdeel van de Legger Rivieren, die gebruikt wordt voor het maken en toetsen van afspraken over vegetatieonderhoud voor het waarborgen van het afvoerend vermogen van de rivieren.

Modelactualisatie en Vegetatiebeheer grote rivieren

Voor de actualisatie van stromingsmodellen van Rijn en Maas en voor het project Vegetatiebeheer Grote Rivieren (v/h Stroomlijn) dekt de ecotopenkaart (vegetatiestructuur) de biologische informatiebehoefte. Voor het project Vegetatiebeheer Grote Rivieren wordt op basis van de ecotopenkaart berekend hoeveel areaal en welk type vegetatie uit de stroombanen in de uiterwaarden moet worden verwijderd om weer te voldoen aan de uitgangspunten van Ruimte voor de Rivier en De Maaswerken. Voor deze informatiebehoefte wordt verwezen naar de ecotopenkaarten; zie onder.

Toetsingskader Waterkwaliteit

De ecotopenkaarten worden ook gebruikt voor het Toetsingskader Waterkwaliteit.

Overige informatiebehoefte

Monitoring effecten vaargeulverdieping en –onderhoud
Het gebruik bij het evalueren van beheersmaatregelen
Ecotopenkaarten worden ook veel gebruikt voor verkenningen en planstudies.
Verder worden de ecotopen gebruikt om de monsterlocaties van bodemdieren te stratificeren (dat wil zeggen in te delen naar uniforme deelgebieden).

Operationele eisen

RWS is de enige organisatie die ecotopenkaarten maakt of laat maken, er zijn geen externe eisen van toepassing. Uiteraard moeten de kaarten vlakdekkend zijn. Voor de veldopname en bewerking van de gegevens tot kaarten bestaat een protocol.

Meetstrategie

De basis voor een ecotopenkaart is een vegetatiestructuurkaart. Die wordt ook gebruikt als basis voor het maken van vegetatietypekaarten. De kaart wordt verder opgebouwd uit kaarten van hoogte/diepte, geomorfologie, sedimentsamenstelling, droogvalduur, zoutgehalte, morfologie en stroomsnelheid.

Bij de kartering van ecotopen maakt Rijkswaterstaat onderscheid in de zoete en de zoute rijkswateren.

Ecotopenkarteringen zoete rijkswateren

Aan de hand van drie ecotopenstelsels (terrestrisch, aquatisch en oevers) wordt een overkoepelende, gebiedsdekkende ecotopenkaart gemaakt van de zoete rijkswateren.

De kleinste karteereenheid bij de merengebieden Volkerak Zoommeer en IJsselmeergebied is 20x20m. Bij de Rijn en Maas is dit 5x5m en bij de Rijn Maas Monding is er zowel een 5x5 als een 20x20m deel. Zie de onderstaande figuur voor deze indeling.

Kaart ecotopenkartering zoet

Figuur 1: Indeling ecotopengebieden zoete rijkswatersteren

Afhankelijk van het type watersysteem vormen de parameters: hoogtediepte, overstromingsduur, zoutgradiënt, dynamiek, vegetatatiestructuur, beheertype en grind de ingredienten waar in een GIS-omgeving een ecotopenkaart van wordt gemaakt.

Ecotopenkarteringen zoute rijkswateren

Aan de hand van het Zoute Ecotopen Stelsel (ZES) wordt een gebiedsdekkende ecotopenkaart gemaakt van de zoute rijkswateren Westerschelde en Oosterschelde en sinds 2018 ook van de Waddenzee. De productie vindt plaats volgens een programmering van eens in de zes jaar. In de Westerschelde is deze frequentie in verband met monitoring van het vaargeulonderhoud eens in de twee jaar.

Voor de Waddenzee wordt op basis van de beschikbare informatie inclusief foto’s van 2017 een ecotopenkaart gemaakt volgens de zoute ecotopenmethodiek en vervolgens worden jaarlijks één of meerdere kombergingsgebieden geactualiseerd, zodat in een 6-jaarlijkse cyclus het hele waddengebied geactualiseerd wordt.

Voor een kort overzicht van de meetstrategie van de zoete én zoute ecotopenkartering zie de samenvattende tabel.

Startjaar

1996 in een (in principe) 6-jaarlijkse cyclus;

Databeheer en -publicatie

Rijkswaterstaat beheert de data in een geodatabase. Publicatie van de gegevens gebeurt via webservices (OGC en ArcGIS-services). Ook is het mogelijk om data te downloaden in diverse formaten (shape, gml, kml). Via de metadata, te vinden het in dataregister Rijkswaterstaat, vind u de urls van de webservices en de downloadlinks voor de data van ecotopen_cycli en ecotopen_zout

Over het gebruik van data en webservices vindt u meer op rijkswaterstaatdata.nl